ساعاتی پس از قول شفاهی رییس‌جمهور برای افتتاح آزادراه تهران-‌ شمال که به گفته رییس شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل موجب غافلگیری مسوولان وزارت راه و شهرسازی نیز شد سرانجام طلسمی 23 ساله شکست و نخستین ترددها هرچند به شکل آزمایشی روز گذشته (چهارشنبه) از قطعه نخست آزادراه تهران- شمال انجام شد و به رانندگان خودروهایی که از ساعت‌ها قبل برای ورود به این آزادراه لحظه شماری می‌کردند و صف بسته بودند؛ اجازه عبور داده شد.
یکی از اصلی‌ترین مسائلی که در سال‌های گذشته مطرح بوده بحث هزینه ساخت بسیار بالای آزادراه تهران- شمال است. بر اساس صحبت‌های رییس‌جمهور و تایید وزیر راه و شهرسازی برای قطعه نخست این آزاد راه حدودا 10 هزار میلیارد تومان اعتبار مصرف شده است. این یعنی تقریبا ساخت هر یک کیلومتر آن، 300 میلیارد تومان هزینه داشته است.صرف‌نظر از میزان به صرفه بودن یا نبودن ساخت این آزادراه تاریخی، سوال اساسی نحوه بازگشت این سرمایه‌گذاری است. با توجه به اینکه نرخ عوارض، یکی از اصلی‌ترین راه‌های بازگشت سرمایه آزادراه‌ها به شمار می‌رود، این شایعه وجود داشت که نرخ عوارض قطعه یک بسیار بالا و حتی بیشتر از 50 هزار تومان است، موضوعی که هرچند تایید نشد اما نرخ‌های اعلام شده نیز چندان با آن فاصله ندارد.خادمی، ‌مدیرعامل شرکت ساخت در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه نرخ عوارضی این آزادراه چقدر است؟ گفت: عوارضی تا افتتاح رسمی گرفته نمی‌شود اما نرخ آن شناور و کمتر از 50 هزار تومان برآورد شده است البته هنوز عدد قطعی آن تعیین نشده است.خدایار خاشع دبیر انجمن شرکت‌های سرمایه‌گذار در آزادراه‌ها اما در این زمینه می‌گوید: «مبلغ 42 هزار تومان برای عوارض این آزادراه مشخص شده است؛ اما این رقم فقط 20 درصد ارقامی را پوشش می‌دهد که برای احداث آزادراه هزینه شده است. 50 درصد هزینه‌ها نیز توسط دولت تامین شده و 30 درصد نیز غیر از درآمد ناشی از عوارض تامین می‌شود. طبق گفته‌های وزیر راه و شهرسازی برای این آزاد‌راه 10 هزار میلیارد تومان هزینه شده است یعنی به ازای هر کیلومتر بیش از 300 میلیارد تومان هزینه شده است. طبیعتا برای چنین آزادراه گرانی عوارض 42 هزار تومانی مبلغ زیادی نیست.»
او در خصوص مزیت‌های این آزاد‌راه هم گفته: «اگر توجه کنید جایگزینی این آزادراه به جای راه قبلی منجر به صرفه جویی 7 لیتر بنزین می‌شود و اگر سوخت را با نرخ 3 هزار تومان محاسبه کنیم، نزدیک به 20 تومان صرفه جویی در هزینه سوخت می‌شود. همچنین آزاد راه امنیت و زمان کمتری نیز برای سیر مسیر برای مردم به وجود آورده است.»
عوارض 42 هزار تومانی در حالی برای این آزادراه در نظر گرفته شده که تا پیش از آن گران‌ترین آزادراه‌ها برای خودروهای سواری نرخی در مرز 20 هزار تومان داشتند و از این رو با آغاز به کار رسمی، یکی از پاشنه‌ آشیل‌های‌ احتمالی این آزادراه نرخ بالای عوارض خواهد بود.
از سوی دیگر، آنچه که در دستور افتتاح قرار دارد تنها قطعه نخست است و هنوز زمان دقیقی برای افتتاح قطعات دوم و سوم ارایه نشده است. نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان، پیچیدگی‌های مهندسی و زمان بر بودن پیشروی دغدغه‌هایی هستند که پیش‌روی سازندگان این آزادراه قرار دارد و نگرانی دیگر نحوه مدیریت بار ترافیکی آزادراه تا زمان افتتاح نهایی خواهد بود. از طرف دیگر، ریزش ترافیک قطعه نخست به جاده باریک چالوس که ظرفیت بالایی ندارد می‌تواند در ایام پیک سال به ترافیکی سنگین منجر شود و باید دید آیا شرکت ساخت برای این نگرانی راهکاری اندیشیده یا داستان‌های تاریخی قطعه نخست حتی پس از افتتاح نیز ادامه خواهد یافت.مطالعات ابتدایی ساخت آزادراه تهران- شمال که از نظر طول زمان عمرانی کار و بار‌هزینه و پیچیدگی‌های طرح تاریخی‌ترین پروژه راه‌سازی کشور به شمار می‌رود به اواسط دهه 50 باز می‌گردد، اما کلنگ‌زنی اولیه این آزادراه در سال‌های پس از انقلاب و در دولت سازندگی انجام شد. بر اساس قراردادی میان دولت وقت و بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، بنیاد به عنوان پیمانکار این پروژه انتخاب و بنا شد با آورده‌هایی که دو طرف به طرح تزریق خواهند کرد این طرح به بهره‌برداری برسد.در سال‌های بعد بنیاد پیمانکاران چینی را نیز به طرح اضافه کرد اما در عمل به دلیل نبود هماهنگی میان وزارت راه و شهرسازی و بنیاد، کار برای سال‌هایی طولانی هیچ پیشرفت قابل توجهی را به ثبت نرساند. در دولت محمود احمدی‌نژاد، قطعه چهارم این آزادراه به بهره‌برداری رسید، قطعه‌ای که از نظر جغرافیایی و دشواری‌های عمرانی هیچ شباهتی به دیگر قطعات نداشت و البته افتتاح آن نیز گره قابل توجهی از کار در قطعات باقی مانده باز نکرد.با آغاز به کار دولت یازدهم، رییس بنیاد مستضعفان نیز تغییر کرد و بر اساس توافقات جدیدی که میان عباس آخوندی- وزیر وقت راه و شهرسازی و محمد سعیدی‌کیا- رییس وقت بنیاد مستضعفان- صورت گرفت، بنا شد قطعه نخست آزادراه با سرعت بیشتری ساخته شود و کار روی دو قطعه باقی مانده نیز آغاز شود. با این توافق سرعت کار بسیار بالا رفت تا جایی که دوطرف امیدوار شدند کار مدتی بسیار کوتاه تمام شود. در ابتدا اعلام شد در نوروز 96، ‌قطعه نخست به بهره‌برداری می‌رسد و می‌توان امیدوار بود تا سال 1400 تمام آزادراه به افتتاح برسد اما با مشخص شدن محدودیت‌ها و دشواری‌ها، عقب‌نشینی از برنامه‌های ابتدایی آغاز شد. در تاخیر ابتدایی از نوروز 97 به عنوان تاریخ احتمالی افتتاح یاد شد و پس از آن، تابستان همان سال، نوروز 98، تابستان 98 و سرانجام دهه فجر امسال به عنوان تاریخ‌های احتمالی افتتاح مطرح شدند. در شرایطی که به نظر می‌رسید باز هم تاخیر در افتتاح این آزادراه تکرار خواهد شد و شرکت ساخت از افتتاح قطعه نخست در اوایل اسفند سخن می‌گفت، حسن روحانی رییس‌جمهوری در سخنرانی خود در مراسم 22 بهمن دستور داد که تردد آزمایشی از آزادراه در 23 بهمن آغاز شود و در مدتی کوتاه کار افتتاح نهایی این قطعه نیز در دستور کار باشد.
غافلگیری از دستور رییس‌جمهور
با دستور روحانی و هماهنگی انجام شده، روز گذشته تردد آزمایشی از قطعه نخست آزادراه تهران- شمال آغاز شد، ترددی که در روزهای آینده ادامه خواهد داشت و در مدتی کوتاه به بهره‌برداری نهایی کار منجر خواهد شد. خیر‌الله خادمی- رییس شرکت ساخت و توسعه زیربناهای
حمل و نقل کشور- در حاشیه آغاز ترددها در این قطعه گفت: به‌رغم اینکه با اعلام افتتاح آزمایشی این آزادراه از سوی رییس جمهور غافلگیر شدیم اما از همان ساعت اعلام آقای روحانی، همکاران ما برای آماده‌سازی مسیر و انجام ترددها اقدام کردند و پلیس هم از مسیر عبور و آمادگی این مسیر را برای تردد مردم تایید کرد. با دستور رییس‌جمهوری بهره‌برداری آزمایشی از این آزادراه به مدت دو ساعت انجام شد و امروز (پنج‌شنبه) ‌نیز آزادراه برای دو ساعت آماده تردد آزمایشی خواهد بود. با تردد آ‌زمایشی از این مسیر، موارد بررسی و نسبت به رفع آن اقدام می‌کنیم همچنین آزادراه برای افتتاح رسمی آماده می‌شود.معاون وزیر راه و شهرسازی افزود: عملیات اجرایی منطقه یک آزادراه تهران- شمال مدت‌هاست به اتمام رسیده و آنچه در حال انجام بود در ارتباط با ارتقای سطح ایمنی پروژه صورت می‌پذیرفت. این عبور آزمایشی هم در همین راستا و جهت تست مسیر، تجهیزات و موارد ایمنی است و بهره‌برداری رسمی با حضور رییس‌جمهور در اسفندماه خواهد بود. باید این مساله را در نظر داشته باشید که 80 درصد کار در منطقه یک آزادراه تهران-‌ شمال از ابتدای سال 1394 تاکنون انجام شده؛ یعنی هر سال تقریبا به اندازه 19 سال گذشته کار شده است.
صف عجیب مردمی
طولانی شدن روند افتتاح این آزادراه، باعث شد آغاز به کار آن به یک طلسم تبدیل شود و از این رو وقتی اعلام شد که تردد آزمایشی از 23 بهمن آغاز خواهد شد، از نخستین ساعات روز تعدادی از خودروهای شخصی در ورودی آزادراه حاضر شدند تا نخستین افرادی باشند که موفق به تردد از این راه می‌شوند. رانندگان این خودروها به خبرنگاران اعلام کردند که دلیل حضورشان در ورودی این بوده که قصد داشته‌اند نخستین افرادی باشند که از این راه عبور می‌کنند.
با توجه به تعطیلات نوروز 99، به نظر می‌رسد که قطعه یک آزادراه تهران-‌ شمال روزهای ابتدایی بهره‌برداری خود را با حاشیه‌های زیادی آغاز کند؛ حاشیه‌هایی که ممکن است به بروز مشکلاتی در جابه‌جایی سیل مسافرانی که به سمت شمال ایران می‌روند منجر شود./ اعتماد